نقوش ختایی نقوشی مبتنی بر عناصر گیاهی هستند ، همه گلبرگ های موجود در خانواده ختایی ها متاثر از اجزای گیاهی موجود در طبیعت هستند ولی به شکل ساده شده و انتزاعی مورد استفاده قرار می گیرند .

مثلا گل رز از حالت سه بعدی ، حجم‌دار ، رئال و طبیعی تبدیل شده به حالت تخت دو بعدی و یا برگ‌ها هم به همین ترتیب .

خیلی از پیچش های جوانه ها یا شاخه های عناصر گیاهی در خانواده ختایی به شکل خیلی ساده و خلاصه به نقوشی تبدیل شدند که در کنار هم پر کننده فضاهایی هستند که اسلیمی ها ساخته اند .  

نقوش ختایی و اسلیمی بسیار در کنار هم به کار می‌روند . خیلی اوقات نقشه های داریم که با عناصر نقوش ختایی ساخته می شود ولی نقشه ای که به صورت اختصاصی و تنها فقط اسلیمی باشد خیلی کم است . معمولا گل های ختایی زینت ‌بخش نقوش اسلیمی هستند .

ریشه تاریخی نقوش ختایی عمدتا کوتاه‌تر از اسلیمی‌هاست . اما به نظر می‌رسد تاریخچه آن نیز به قبل از اسلام بر می‌گردد .
مثلا به گفته محققین علوم هنری ریشه گل شاه عباسی که یکی از گل های ختایی است به گل نیلوفر آبی برمی گردد که  به صورت ساده استفاده میشد . در سیر تکامل هنری در سبک‌ها و دوره های مختلف که اوج آن در دوره صفوی است به شاه عباسی های پر کاربرد تبدیل شد که هنوز که هنوز است همان گل های شاه عباسی را می بینیم و استفاده می کنیم .
نقوش ختایی بعد از ورود قوم مغول به ایران و از هنر نقاشی منطقه ختا یا ختن که بخش هایی از چین و مغولستان است ، تاثیرات بسیاری را به خود دید و از آن زمان به بعد وارد سیر تکاملی بیشتری نسبت از اداوار ما قبل شد .

برگ های بادامی ، برگهای کنگره دار که برگرفته از گیاه گنگر هستند ، انواع و اقسام گل های گرد که برگرفته از گلهای شقایق و نرگسی و … در طبیعت هستند و عمدتا در هر طبقه خود پنج پر دارند ، انواع و اقسام غنچه ها و کاسبرگ هایی که برگرفته از عناصر گیاهی هستند ، بندهای ختایی که نشان دهنده شاخه و پیچش تنه اصلی درخت و گیاه است ، همه از زیرمجموعه های خانواده ختایی ها به حساب می آیند .